Opracowanie programu profilaktycznego jest procesem wieloetapowym. Punktem wyjścia powinna być analiza potrzeb zdrowotnych pracowników w kontekście charakterystyki środowiska pracy i ewentualnej ekspozycji na czynniki zakaźne. Należy pamiętać o tym, że wstępnie przygotowany program wymaga pilotażowego wdrożenia, po którym należy go zmodyfikować. Działania profilaktyczne powinny uwzględniać zaangażowanie osób odpowiedzialnych za zarządzaniem zdrowiem pracowników, służby medycyny pracy i BHP.

Etapy programu profilaktycznego w firmie ukierunkowanego na zapobieganie chorobom zakaźnym poprzez realizację szczepień ochronnych:

Etap 1. Diagnoza potrzeb i oczekiwań 

Etap 2. Inicjacja programu 

Etap 3. Opracowanie planu działań 

Etap 4. Wybór osób odpowiedzialnych za realizację programu 

Etap 5. Informacja o programie 

Etap 6. Wdrożenie 

Etap 7. Kontrola 

Etap 8. Ewaluacja

Etap 1: Diagnoza stanu wyjściowego, określającego potrzeby zdrowotne, oczekiwania oraz deklarowany udział w programie. Źródło informacji w tym zakresie powinny stanowić:

• informacje od przedstawiciela BHP, szczególnie dotyczące występowania zawodowych czynników ryzyka chorób zakaźnych,
• dane od lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikami (umowa z jednostką służby medycyny pracy),
• uwagi i spostrzeżenia spontanicznie zgłaszane przez pracowników,
• celowo zorganizowane badanie kwestionariuszowe (ankiety potrzeb zdrowotnych).

Etap 2: Inicjacja programu

• przedstawienie zarządowi lub dyrekcji firmy idei programu, korzyści ogólnozakładowych oraz korzyści indywidualnych dla pracowników,
• wyniki analizy potrzeb zdrowotnych powinny stanowić argument dla pracodawców w procesie inicjowania ich działań na rzecz ochrony zdrowia pracowników, w tym decyzji dotyczącej wdrożenia programu profilaktycznego ukierunkowanego na zapobieganie chorobom zakaźnym,
• uzyskanie zgody na realizację.

Etap 3: Opracowanie szczegółowego planu programu

• określenie celów programu (główny i szczegółowe), działań niezbędnych do osiągania tych celów (personel, sprzęt, środki, miejsce),
• opracowanie szczegółowego harmonogramu przebiegu działań, ich kosztorys, sposoby oceny poziomu uczestnictwa i zadowolenia pracowników z przedsięwzięć projektu oraz oceny jego ostatecznych efektów,
• ustalenie priorytetów interwencji według stanowisk pracy i występujących na nich narażeń,
• w przypadku ograniczenia zasięgu programu interwencji należy dokonać wyboru działów, w których program w pierwszej kolejności powinien zostać przeprowadzony, z zastrzeżeniem uwzględnienia pracowników zidentyfikowanych w ramach indywidulanej oceny potrzeb zdrowotnych,
• przygotowania dokumentacji związanej ze szczepieniami
• opracowania listy sytuacji wykluczających szczepienie, np. przeciwwskazania medyczne – we współpracy z profesjonalistami zajmującymi się ochroną zdrowia pracujących.

Etap 4: Wybór osób odpowiedzialnych za realizację programu 

• wybór osób odpowiadających za część administracyjną projektu;
• wybór medycznych realizatorów programu (w przypadku szczepień: poradnia, a jeśli w miejscu pracy – pod warunkiem możliwości udostępnienia gabinetu lekarskiego/pielęgniarskiego – lekarz, pielęgniarka, sposób zabezpieczenia medycznego i pierwszej pomocy),
• ustalenie trybu kontaktowania się zespołu.

Etap 5: Informacja o programie 

• poinformowanie pracowników o planach realizacji programu i ograniczenie do minimum obaw związanych z planami jego wdrażania,
• organizowanie kampanii reklamujących program,
• zwrócenie uwagi na znaczenie edukacji, komunikacji oraz wprowadzania udogodnień i systemów motywacji,
• edukacja zdrowotna pracowników dotycząca korzyści ze szczepienia (ze zwróceniem uwagi na sytuację epidemiologiczną oraz ryzyko konieczności zastosowania dodatkowych środków ochrony osobistej, np. masek, jeśli pracownik nie podda się szczepieniu)
• świadomość, że frekwencja i aktywny udział pracowników w programie prozdrowotnym będzie zależeć od zaprezentowania go im w przystępny i zrozumiały sposób, każdorazowo uwzględniający odrębności danego zakładu,
• ze względu na wątpliwości prawne, nie należy zmuszać pracowników do poddawania się szczepieniom, ale postarać się ich przekonać. Poniżej przedstawiono zalecenia będące najlepszymi praktykami w tym zakresie.

Etap 6: Wdrażanie zaplanowanych działań 

• organizowanie zaplanowanych przedsięwzięć – w miejscu pracy lub w poradni (udogodnienia – godziny realizacji, przygotowanie miejsca w firmie z zachowaniem praw pacjenta do poszanowania intymności),
• Działania należy najpierw wdrożyć pilotażowo, następnie ocenić słabe punkty, poprawić program i wdrożyć w całym zakładzie.

Etap 7: Kontrola realizacji programu

• sprawdzanie zgodności realizowanych działań z harmonogramem i kosztorysem,
• monitorowanie poziomu uczestnictwa pracowników w poszczególnych działaniach oraz ich opinii na ich temat
• bieżące motywowanie wykonawców programu i kontrolowanie poziomu realizowanych przez nich zadań,
• wprowadzanie niezbędnych korekt do planu programu, adekwatnie do zaistniałej sytuacji.

Etap 8: Ewaluacja efektów programu

• organizowanie procesów gromadzenia danych, współudział w ich opracowaniu,
• upowszechnienie efektów programu tj. opracowanie kampanii informacyjnej: wewnętrznej (dla kadry, zespołu wykonawców, pracowników) i w miarę potrzeb zewnętrznej,
• przygotowanie propozycji związanych z kontynuacją programu.

Warto wiedzieć

Badania rynku pokazują, że pacjenci 3 razy chętniej poddają się szczepieniom, jeśli zaleca im to personel medyczny, a 61% dorosłych zaszczepiłoby się, jeśli im to zaleci lekarz rodzinny lub pielęgniarka.¹ Oznacza to ogromną szansę powodzenia dla działań służby medycyny pracy, gdzie każdy pracownik jest regularnie badany przez lekarza medycyny pracy.

W realizacji działań ukierunkowanych na zdrowie pracowników, pracodawcy powinni korzystać z pomocy służby medycyny pracy, tym bardziej, że zgodnie z art. 12. ustawy o służbie medycyny pracy: badania wstępne, okresowe, kontrolne oraz pozostałe działania z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, powinny być wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a podstawową jednostką służby medycyny pracy. Taka umowa zapewnia ciągłość opieki profilaktycznej (musi być zawarta na co najmniej 1 rok), pozwala też uzyskać lekarzowi medycyny pracy możliwie pełny obraz potrzeb zdrowotnych pracowników w oparciu o realizowane obowiązkowe badania lekarskie oraz wiedzę o występujących czynnikach szkodliwych i uciążliwościach zawodowych (informacje wynikające ze skierowań na badania oraz z wizytacji stanowisk pracy). Pracodawca zyskuje większą kontrolę procesu realizowania świadczeń oraz możliwość egzekwowania ich należytej jakości. 

Od lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną, oprócz orzekania o istnieniu lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy, należy oczekiwać również działań doradczych i edukacyjnych, w tym informowania pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego, drogach szerzenia się zakażeń (powietrzno-kropelkową, powietrzno- pyłową, kontaktową, krwiopochodną), dostępnych i zalecanych szczepionkach, a także o postępowaniu po przypadkowej ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny. Takie działania powinny być też prowadzone w ramach szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

1. Forum Odpowiedzialnego Biznesu: www.odpowiedzialnybiznes.pl