Województwo podlaskie wciąż przoduje w liczbie zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze w tym kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), stanowiące jedną z najczęstszych chorób zawodowych w Polsce. Konferencja w Białymstoku

Mieszkańcy województwa podlaskiego jako terenu endemicznego są szczególnie narażeni na choroby odkleszczowe. W 2018 roku blisko 40%^[i] zakażeń KZM pochodziło z tego regionu. Sytuacja jest poważna, ponieważ KZM to w naszym kraju jedna z najczęstszych chorób zawodowych wśród chorób zakaźnych.

O możliwościach poprawy sytuacji zdrowotnej i bezpieczeństwa pracowników z regionu, ale także odpowiedzialności przedsiębiorcy za ochronę zdrowia zatrudnionych dyskutowano 27 września 2019 roku w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podlaskiego. Eksperci zwracali szczególną uwagę na boreliozę oraz wirusa KZM powodującego niesprawność neurologiczną i długotrwałą niezdolność do pracy. Ich zdaniem jedynie zaangażowanie szeroko zrozumianych pracodawców zapewni możliwość skutecznego zabezpieczenia pracowników przed zakażeniami i ich konsekwencjami.

Kleszcze są pajęczakami, które mogą przenosić wiele gatunków bakterii, wirusów i pierwotniaków chorobotwórczych. Jednym z nich jest wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wywołujący zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, czy rdzenia kręgowego. Obok poważnych powikłań neurologicznych (w tym porażenia nerwów czaszkowych, niedowładów kończyn, a nawet niewydolności oddychania), u części chorych pojawiają się zaburzenia w sferze psychicznej, od zmian zachowania, poprzez zaburzenia nastroju i emocji po ciężką psychozę. Skutki przebycia kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) wiążą się z czasową lub trwałą niepełnosprawnością, długotrwałą rehabilitacją i ograniczeniem lub brakiem możliwości pracy w zawodzie. Spośród licznych drobnoustrojów przenoszonych przez kleszcze, obok wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, istotne znaczenie w patologii człowieka w naszym regionie ma bakteria Borrelia burgdorferi, która wywołuje boreliozę - najczęściej stwierdzaną chorobą zawodową o etiologii infekcyjnej w Polsce.

Marta Rorat, st. Asystent I Oddziału Zakaźnego Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Gromkowskiego we Wrocławiu, p.o. Kierownika Zakładu Prawa Medycznego przy Katedrze Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu poinformowała, że – w przypadku boreliozy rzadko dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, a już wyjątkowo do zagrażających życiu powikłań. Najczęściej mamy do czynienia z postacią skórną choroby – rumieniem wędrującym. Z kolei KZM, choć występuje dużo rzadziej, charakteryzuje się istotnie cięższym przebiegiem.

Istnieje wiele grup ryzyka zawodowego, które narażone są na ukąszenia przez kleszcze. Wśród nich są służby mundurowe, pracownicy wodociągów i kanalizacji, pracownicy zarządów dróg miejskich, leśnicy, pracownicy firm budowlanych, tartaków czy firm specjalizujących się w zagospodarowywaniu terenów zielonych. Sposobem na uniknięcie przykrych skutków choroby jest zapobieganie im. W tym celu konieczne jest stosowanie przez pracowników oraz pracodawców kilku prostych zasad takich, jak zaopatrzenie się w odpowiednią odzież: jasną i zakrywającą jak największy obszar ciała, stosowanie środków odstraszających kleszcze, systematyczna kontrola ciała i umiejętność właściwego usunięcia kleszcza. Stosowanie wymienionych zasad zmniejsza prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne. Dotyczy ono jednak obecnie tylko kleszczowego zapalenia mózgu.

- W Polsce od wielu lat dostępne są szczepionki chroniące przed zakażeniem wirusem kleszczowego zapalenia mózgu, ale nie przed innymi drobnoustrojami przenoszonymi przez kleszcze. Szczepienia ochronne są najskuteczniejszym sposobem ochrony przed chorobami zakaźnymi. W przypadku KZM skuteczność pełnego cyklu szczepień sięga niemalże 100%, konieczne jest jednak okresowe podawanie dawek przypominających. Szczepienia przeciwko KZM zalecane są wszystkim osobom, jednak powinny być nimi objęte przede wszystkim osoby zawodowo narażone na ryzyko ukłucia przez kleszcza: pracownicy eksploatacji lasu, rolnicy, pracownicy straży leśnej, zbieracze runa leśnego, straż graniczna oraz pracownicy zieleni miejskiej – dodała M. Rorat.

Dotychczas w województwie podlaskim systemową ochroną przeciwko kleszczowemu zapalenia mózgu została objęta głównie grupa zawodowa – leśnicy. Należy jednak pamiętać, że istnieje jeszcze wiele grup ryzyka zawodowego, które podobnie jak i leśnicy są narażeni na ukąszenia przez kleszcze.

- Województwo podlaskie jest terenem występowania chorób, których wektorem przenoszenia są kleszcze. Obecność kompleksów leśnych sprzyja zachorowaniom związanym z istnieniem ognisk w przyrodzie, w których patogeny krążą w biocenozie naturalnych gospodarzy – zwierząt i ich przenosicieli kleszczy. W roku 2018 w powiecie białostockim i mieście Białystok na boreliozę zachorowało 485 osób, współczynnik zapadalności wynosił 109,16 na 100 tys. mieszkańców. Drugą pod względem częstości występowania chorobą przenoszoną przez kleszcze jest KZM. Tu zaczynamy zauważać znaczny spadek – w 2018 roku zarejestrowano 37 zachorowań na KZM w porównaniu z rokiem 2017, gdzie wystąpiły 63 przypadki. Mimo, że liczba osób chorych na boreliozę czy KZM maleje, należy pamiętać, że nadal jest ona bardzo wysoka. Dlatego też zachęcam pracodawców do zabezpieczania pracowników przed tymi infekcjami i licznymi powikłaniami towarzyszącym tym chorobom. – powiedział Waldemar Kulesza, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Białymstoku

Obowiązkiem pracodawcy jest dbałość o bezpieczeństwo i higienę pracy pracownika, poprzez zastosowanie wszelkich możliwych środków eliminujących narażenie na czynniki szkodliwe. Kluczowe z punktu widzenia prawa pracy jest nie tylko rejestrowanie szkodliwych czynników w miejscu pracy, ale również informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Koszty przeprowadzenia szczepień ochronnych (wraz ze szczepionkami) w sytuacji wykonywania pracy w narażeniu na działanie szkodliwych czynników biologicznych ponosi pracodawca, z wyjątkiem szczepień przeciw WZW B dla osób wykonujących zawód medyczny, które są finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Jako że szczepienia ochronne przeciwko KZM czy pneumokokom (w grupie dorosłych) nie są refundowane, działania realizowane przez samorządy, jak również pracodawców, odgrywają bardzo ważną rolę w budowaniu bezpieczeństwa zdrowotnego Polaków.

Spotkanie zorganizowane zostało w ramach ramach naszego cyklu wspólnie z Podlaskim Wojewódzkim Ośrodkiem Medycyny Pracy, Powiatową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną w Białymstoku oraz Izbą Przemysłowo-Handlową w Białymstoku.

 [i] http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2018/Ch_2018_Wstepne_dane.pdf