Nie każde działanie profilaktyczne jest programem polityki zdrowotnej. Wiele działań profilaktycznych realizowanych jest w oparciu o ustawę o pożytku publicznym i o wolontariacie (stowarzyszenia, fundacje), a także ustawę o zdrowiu publicznym lub działalności leczniczej.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Dane epidemiologiczne wskazane w programie polityki zdrowotnej powinny być możliwie jak najbardziej aktualne i koncentrować się na dostępnych danych lokalnych (dane wojewódzkie, powiatowe lub gminne). Zaleca się odniesienie wspomnianych danych do danych krajowych, biorąc pod uwagę zapadalność/chorobowość i umieralność, ze szczególnym uwzględnieniem populacji, której dotyczyć ma dany program.

Dane zdrowotne wykorzystywane w programach polityki zdrowotnej możemy podzielić zasadniczo na dwie grupy. Pierwsza, to dane epidemiologiczne uzasadniające realizację programu polityki zdrowotnej oraz identyfikujące problemy zdrowotne istotne z punktu widzenia lokalnej polityki zdrowotnej. Druga, to dane kliniczne uzasadniające zaproponowane w projekcie programu działania (interwencje).

Polecanymi źródłami danych klinicznych są:

• podręczniki medyczne (np. Interna Szczeklika),
• wyszukiwarki internetowe,
• pojedyncze artykuły naukowe oraz bibliografie artykułów naukowych dostępne w bazach czasopism medycznych.

Ponadto warto korzystać z:

• Map Potrzeb Zdrowotnych publikowanych przez Ministerstwo Zdrowia (http://mpz.mz.gov.pl/),
• strony Głównego Urzędu Statystycznego ( http://stat.gov.pl/),
• danych Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego KOROUN (koroun.nil.gov.pl),
• danych Narodowego Funduszu Zdrowia (https://zdrowedane.nfz.gov.pl/),
• meldunków epidemiologicznych Państwowego Zakładu Higieny (wwwold.pzh.gov.pl)
  
  oraz lokalnie z:
• danych z Oddziału Wojewódzkiego NFZ,
• danych z Powiatowej oraz Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej
• danych z zasobów Centów Zdrowia Publicznego Urzędu Wojewódzkiego
• danych od konsultantów wojewódzkich
• danych z uczelni medycznych w z regionu

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Projekt programu polityki zdrowotnej należy wysłać do siedziby AOTMiT. Obecnie jest to ul. Przeskok 2, 00-032 Warszawa.

Projekt można wysłać zarówno w postaci „papierowej” drogą tradycyjną, jak i elektronicznej.

Wysyłając projekt w wersji „papierowej”, proponujemy wybrać formę przesyłki, która jest rejestrowana w systemie dostarczyciela, np. przesyłka polecona z potwierdzeniem odbioru lub przesyłka kurierska.

Jeśli projekt wysyłamy w formie elektronicznej, to najlepiej jest to zrobić poprzez przesłanie projektu z pismem przewodnim na elektroniczną skrzynkę podawczą AOTMiT: /AOTMiT_ePUAP/SkrytkaESP lub mailem na adres: sekretariat@aotm.gov.pl. W obu przypadkach otrzymujemy potwierdzenie dostarczenia dokumentów.

Najlepiej, jesli projekt w formie elektronicznej będzie przygotowany w formacie PDF, wygenerowanym przez edytor tekstu lub przez „Kreator Programów Zdrowotnych” – narzędzie opracowane przez AOTMiT i dostępne pod adresem: kreator.power.aotm.gov.pl.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Jednostki samorządu terytorialnego nie są zobowiązane do obligatoryjnej realizacji programów polityki zdrowotnej, które uzyskały pozytywną lub warunkowo pozytywną opinię Prezesa AOTMiT.

JST może nie przystąpić do uruchomienia takiego programu lub odroczyć w czasie jego uruchomienie np. ze względu na zmianę sytuacji budżetowej. Odroczenie uruchomienia programu nie może być jednak dłuższe niż 2 lata od jego zaopiniowania. 

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Podmiot, który otrzymał warunkowo pozytywną opinię jest obowiązany do wprowadzenia w projekcie programu zmian zgodnych z tą opinią przed rozpoczęciem wdrożenia, realizacji i finansowania ppz (art. 48a ust 12 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Cel jest to oczekiwany, docelowy stan. Inaczej mówiąc, jest to dążenie do uzyskania konkretnie zdefiniowanej zmiany. Cel powinien być rzeczywisty (możliwy do realizacji), mierzalny oraz określony w czasie. Osiągnięcie postawionego celu stanowi potwierdzenie skuteczności zaplanowanych i podejmowanych działań. W trakcie definiowania celów niezbędne jest określenie konkretnych wartości, które będzie można zmierzyć po zakończeniu programu.

Powyższe to tzw. zasada SMART, która mówi, że sformułowany cel powinien być:

• Skonkretyzowany (ang. Specific) – jego zrozumienie nie powinno stanowić kłopotu, sformułowanie powinno być jednoznaczne i niepozostawiające miejsca na luźną interpretację,
• Mierzalny (ang. Measurable) – a więc tak sformułowany, by można było liczbowo wyrazić stopień realizacji celu, lub przynajmniej umożliwić jednoznaczną „sprawdzalność” jego realizacji,
• Osiągalny (ang. Achievable) – cel zbyt ambitny podkopuje wiarę w jego osiągnięcie i tym samym motywację do jego realizacji,
• Istotny (ang. Relevant) – cel powinien być ważnym krokiem naprzód, jednocześnie musi stanowić określoną wartość dla tego, kto będzie go realizował,
• Określony w czasie (ang. Time-bound) – cel powinien mieć dokładnie określony horyzont czasowy w jakim zamierzamy go osiągnąć.

Cele szczegółowe powinny stanowić uzupełnienie celu głównego. Powinny charakteryzować się dużą szczegółowością, a ich osiągnięcie jest elementem warunkującym osiągnięcie celu nadrzędnego. Nie w każdym programie możliwe jest określenie celów szczegółowych.

Z określonymi celami, związane są mierniki ich realizacji. Mierniki efektywności są to wskaźniki, które umożliwiają precyzyjną i obiektywną ocenę stopnia realizacji celów. Mierniki muszą być istotnym odzwierciedleniem zdarzeń lub faktów występujących w danym programie wyrażonym w jednostkach miary.

Przykład:

Cel główny:

Zwiększenie poziomu wyszczepialności przeciwko pneumokokom wśród osób w wieku 65+ zamieszkałych w Gminie X w okresie 5 lat.

Cele szczegółowe:

1. Zwiększenie świadomości zdrowotnej wśród mieszkańców gminy X w wieku 65+ na temat chorób wywoływanych przez pneumokoki około 500 osób rocznie.
2. Zwiększenie liczby osób w wieku 65+ objętymi programem bezpłatnych szczepień ochronnych przeciw pneumokokom  o 300 osób rocznie.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Do realizowanego programu można wprowadzać jedynie zmiany, które nie wiążą się z obowiązkiem uzyskania ponownej opinii Prezesa AOTMiT, np.:

• zmiany wzorów ankiet stosowanych w programie (np. ankiety rekrutacyjne, satysfakcji, badające poziom wiedzy);
• zmiany czasu trwania konkretnej interwencji (np. edukacji), o ile nie skutkuje to ograniczeniem jej zakresu;
• zmiany wymogów odnośnie personelu programu (np. rozszerzenie kadry), o ile nie skutkuje to ograniczeniem wykonywania danych interwencji, a personel ma odpowiednią wiedzę i kompetencje do ich wykonywania;
• zmiana kolejności interwencji, o ile nie są one połączone ze sobą ciągiem przyczynowo-skutkowym;
• zmiany w budżecie programu (np. zmiana wyceny poszczególnych interwencji, zwiększenie lub zmniejszenie ogólnego budżetu), o ile nie powodują one zawężenia zakresu programu;

Zmiany grupy docelowej (rozszerzenie lub zawężenie) nie są dopuszczalne w trakcie realizacji programu i wymagają uzyskania ponownej opinii AOTMiT. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy w czasie realizacji zmieniana jest grupa docelowa, na zgodną w wydanymi przez AOTMiT rekomendacjami, o których mowa w art. 48aa ust. 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Z uwagi na brak oficjalnego katalogu zmian w programach polityki zdrowotnych, których wprowadzenie nie wymaga uzyskania ponownej opinii Prezesa AOTMiT, dobrą praktyką jest zwrócenie się przez JST do AOTMiT z pisemnym zapytaniem w takich sprawach.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Z uwagi na czynniki zewnętrzne, na które jst nie ma wpływu (zmiany minimalnego wynagrodzenia za pracę, zmiany cen szczepionek czy nośników energii), wyliczenia poczynione na etapie opracowywania projektu programu są wyliczeniami szacunkowymi i mogą one ulec zmianie, zarówno w czasie od uzyskania opinii do rozpoczęcia jego realizacji, jak również w jej trakcie.

Zmiany te nie wymagają opinii AOTMiT, jeśli nie skutkują zmianą zakresu programu.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Wychodząc naprzeciw Państwa oczekiwaniom przygotowaliśmy dla Państwa przydatne narzędzie - kalkulator służący do poglądowych wyliczeń kosztów przeprowadzenia Programu Polityki Zdrowotnej przez Jednostkę Samorządu Terytorialnego, dostępny jest tutaj: http://zcp.compasspr.pl/jst/kalkulator

Wyliczenia podawane są na podstawie uśrednionych cen rynkowych. Dokonywane przez Państwa kalkulacje nie są zapisywane przez administratora strony.

Wyliczenia podawane są na podstawie uśrednionych cen rynkowych, a dokonywane przez Państwa kalkulacje nie są zapisywane przez administratora strony. W przypadku chęci otrzymania precyzyjnych wyliczeń prosimy o kontakt z biurem organizacyjnym projektu za pośrednictwem adresu e-mail: sekretariat@zdrowieczlowiekprofilaktyka.pl lub tel. 731 000 658 lub za pośrednictwem formularza programowego dostępnym tutaj: http://zcp.compasspr.pl/jst/formularz-programowy

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, nie zakazuje współfinansowania przez uczestnika programu, otrzymywanych interwencji (np. współpłacenie za szczepienie). Należy jednak zauważyć, że współpłacenie może zdecydowanie negatywnie wpłynąć na zgłaszalność do danego programu.

W przypadku planowania współpłacenia przez uczestników, należy w projekcie programu wyraźnie i jednoznacznie określić jakie interwencje współfinansuje jego uczestnik i w jakiej wysokości (procentowo lub kwotowo).

Po uzyskaniu opinii Prezesa AOTMiT oraz w czasie realizacji, nie ma możliwości zmiany katalogu interwencji objętych współpłaceniem przez uczestnika programu. Dopuszczalna jest jedynie możliwość zmiany wysokości (spadek lub wzrost) oraz rezygnacja ze współpłacenia.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w art. 48c, wprost dopuszcza takie współfinansowanie.

Szczegóły wzajemnego współfinansowania muszą zostać określone już na etapie opracowywania programu, przed jego przesłaniem do AOTMiT.

Znanych jest wiele przykładów wspólnego finansowania programów polityki zdrowotnej przez samorządy różnych szczebli.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Umowy z realizatorami programów mogą być podpisywane na dowolny okres, nie dłuższy jednak niż czas trwania danych programów. Dopuszczalne są zatem zarówno umowy roczne, jak i wieloletnie, a każde rozwiązanie ma swoje pozytywne jak i negatywne strony.

Pozytywną stroną umów rocznych, jest możliwość częstego dostosowywania liczby realizatorów programu do zmieniającej się ich liczby na terenie działania danej JST. Nie bez znaczenia jest także możliwość redukcji kosztów pośrednich (poprzez zmniejszenie liczby realizatorów) w przypadku małego zainteresowania danym programem. Negatywnym aspektem umów rocznych, jest konieczność corocznego ogłaszania konkursów na realizatorów danego programu oraz duża uciążliwość dla potencjalnych jego uczestników.

Umowy wieloletnie, szczególnie te zawarte na cały okres realizacji programu, zapewniają zdecydowanie większą stabilność dla jego uczestników (mieszkańcy wiedzą, gdzie dany program był i jest realizowany) oraz nie wiążą się z koniecznością częstego ogłaszania konkursów na realizatorów. Należy dodać, że w przypadku wielu programów, w których interwencje są ze sobą wzajemnie powiązane i rozciągnięte w czasie (np. programy zawierające jednocześnie badania przesiewowe i rehabilitację), stosowanie umów rocznych jest praktycznie niemożliwe.

Reasumując, można stwierdzić, że wybór: umowy roczne czy wieloletnie, powinien być dobrze przemyślany i uwzględniać w pierwszej kolejności zakres interwencji założonych w programie oraz maksymalizować dostępność do niego.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, nie precyzuje tego. Jednak posiłkując się art. 5 pkt. 29a przedmiotowej ustawy, który definiuje program polityki zdrowotnej jako „zespół zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki zdrowotnej ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione, umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie założonych celów, polegających na wykrywaniu i zrealizowaniu określonych potrzeb zdrowotnych oraz poprawy stanu zdrowia określonej grupy świadczeniobiorców (…)”, należy uznać, że zakładając konieczność przeprowadzenia ewaluacji programu, nie powinien on trwać krócej niż 1 rok.

Maksymalny czas trwania programu jest również nieograniczony ustawowo, jednak AOTMiT zaleca, aby nie był on jednorazowo dłuższy niż 5 lat.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Programy Polityki Zdrowotnej (PPZ) są programami zazwyczaj planowanymi na dłuższy okres, np. 5 lat. Program wysyłany do AOTMiT przewiduje koszty na całość programu, ale również w rozbiciu na budżet roczny. Posiadając pozytywną opinię AOTMiT samorząd może wprowadzić opracowany program, ale też nie musi. Co roku uchwalany jest budżet na dany program, może zdarzyć się sytuacja, że z powodów finansowych nie uda się zabezpieczyć środki na kontynuacje i program będzie wstrzymany, ponieważ brakuje środków lub pojawiają się inne priorytety. Nie mniej zdrowie i działania profilaktyczne powinny być traktowane jako priorytetowe i powinny być kontynuowana w celu uzyskania odpowiednich efektów medycznych i skuteczności podejmowanych działań. Zgodnie z art. 48 ab ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w przypadku braku możliwości finansowania lub ograniczenia środków finansowych na realizację programu polityki zdrowotnej podmiot, który go opracował, wdrożył, realizuje i finansuje, może zawiesić, w całości lub w części, realizację i finansowanie tego programu, jednak nie dłużej niż na okres 2 lat. Realizację finansowania programu polityki zdrowotnej wznawia się po ustaniu przyczyny zawieszenia jego realizacji.

W przypadku wznowienia programu w niezmienionej formie, nie podlega on przekazaniu do  AOTMiT w celu wydania opinii. W przypadku wystąpienia okoliczności wskazujących na niecelowość realizacji PPZ, podmiot, który opracował, wdrożył, realizuje i finansuje program jest obowiązany do jego zakończenia. Zakończenie PPZ należy poprzedzić analizą programu w odniesieniu do zakładanych celów programu.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Jednostki samorządu terytorialnego nie są zobowiązane do obligatoryjnej realizacji programów polityki zdrowotnej, które uzyskały pozytywną lub warunkowo pozytywną opinię Prezesa AOTMiT.

Nie ma zatem przeszkód, aby samorząd mając np. dwa pozytywnie zaopiniowane programy, realizował tylko jeden z nich.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce. 

Ewaluacja programu polityki zdrowotnej to jego obowiązkowy element. Brak zaplanowania ewaluacji w projekcie programu, skutkuje odesłaniem przez AOTMiT projektu do samorządu, bez jego rozpatrzenia, ze wskazaniem braków formalnych. Ponieważ ewaluacja odnosi się z zasady do oceny stopnia zrealizowania przede wszystkim celu głównego programu, powinna być więc ona zaplanowana i wykonana po zakończeniu wszystkich interwencji skierowanych do uczestników tego programu.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Ewaluacja programu polityki zdrowotnej to jego obowiązkowy element. Brak zaplanowania ewaluacji w projekcie programu, skutkuje odesłaniem przez AOTMiT projektu do samorządu, bez jego rozpatrzenia, ze wskazaniem braków formalnych.

Ponieważ ewaluacja odnosi się z zasady do oceny stopnia zrealizowania przede wszystkim celu głównego programu, powinna być więc ona zaplanowana i wykonana po zakończeniu wszystkich interwencji skierowanych do uczestników tego programu.

Anna Dusza Ciechanowska 

Ekspert samorządowy, Kierownik Referatu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Odpowiedzialność JST wobec społeczeństwa jest wpisana w istotę ich ustrojowej koncepcji, w której najczęściej wskazywanymi wymiarami są: transparentność, legalność, rozliczalność i skuteczność podejmowanych decyzji. Takie podejście wydaje się jednak niewystarczające.

Lokalna społeczność oczekuje, aby koncentrować się na jej potrzebach i rozwiązywać zgłaszane problemy. Odpowiedzialny samorządowiec rozumie, że jego podstawowym zadaniem jest nie tyle wykonywanie ustaw, co stwarzanie warunków do zrównoważonego rozwoju wszystkich członków wspólnoty w obszarze edukacji, zdrowia czy ochrony środowiska. Zadaniem władz jest tworzenie takiej kultury organizacyjnej, która – w oparciu o przejrzyste zasady, partnerskie relacje, wzajemne zaufanie i standardy komunikacji, które zachęcają do dialogu i debaty – będzie sprzyjać pomnażaniu zasobów i kapitału regionu. Koncepcja CSR, czy też szerzej – złożenia Zrównoważonego Rozwoju – są zatem integralną częścią funkcjonowania JST.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej, pojęcie CSR (ang. Corporate Social Responsibility, społeczna odpowiedzialność biznesu) rozumiane jest jako odpowiedzialność przedsiębiorstwa za wpływ jaki wywiera na szeroko rozumiane otoczenie.

Jeszcze do niedawna CSR utożsamiany był głównie z działalnością charytatywną i filantropijną oraz społecznie zaangażowanym marketingiem, którego głównym celem jest budowanie pozytywnego wizerunku organizacji wśród interesariuszy. Obecnie koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu ma dużo szersze znaczenie i obejmuje, oprócz zaangażowania społecznego, m.in. etykę prowadzenia biznesu i zasady compliance, warunki pracy i politykę HR, relacje z klientami i dostawcami i wpływ na środowisko naturalne.

W  CSR  chodzi  zatem o to, by  generując zysk, firmy uwzględniały w swoich działaniach nie tylko własne interesy, ale także dobro i potrzeby otoczenia. By brały odpowiedzialność za podejmowane decyzje i ich konsekwencje oraz dbały o przejrzystość we wszystkich obszarach swojego funkcjonowania.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Interesariusze (ang. stakeholders) to kluczowe pojęcie przy tworzeniu i realizacji działań z zakresu CSR. Są to osoby, grupy osób, organizacje lub instytucje, zainteresowane działalnością organizacji, wysuwające wobec niej żądania, mogące wywierać na nią pozytywny lub negatywny wpływ.

Interesariusze mogą być klasyfikowani według bardzo różnych kryteriów, np. stopnia związku z firmą,  siły oddziaływania, charakteru relacji, stopnia ważności itp. Najbardziej podstawowy i najprostszy wydaj się podział na interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych.

Przykłady interesariuszy wewnętrznych organizacji

• Pracownicy
• Kadra menedżerska i zarządzająca
• Udziałowcy, inwestorzy, akcjonariusze firmy
• Zakładowe Związki Zawodowe
• Rady Nadzorcze, Rady Fundacji

Przykłady interesariuszy zewnętrznych organizacji: 

• Klienci
• Dostawcy, podwykonawcy, partnerzy
• Konkurenci
• Władze samorządowe
• Władze państwowe
• Media
• Organizacje pozarządowe
• Organizacje branżowe
• Lokalne społeczności, wspólnota mieszkańców
• Liderzy opinii
• Kandydaci do pracy
• Beneficjenci
• Środowisko naturalne

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Wbrew powszechnej opinii termin CSR nie jest zarezerwowany jedynie dla świata biznesu.

W 2010 r. Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna (ang. International Organization for Standarization, ISO) opracowała normę PN-ISO 26000 (w skrócie: ISO 26000). Norma nie podlega certyfikacji, stanowi raczej zbiór praktyk i zasad porządkujących zagadnienia CSR. ISO 26 000 definiuje CSR jako "odpowiedzialność organizacji za wpływ jej decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko zapewniona przez przejrzyste i etyczne postępowanie, które:

• przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, w tym dobrobytu i zdrowia społeczeństwa;
• uwzględnia oczekiwania interesariuszy;
• jest zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami postępowania;
• jest zintegrowane z działaniami organizacji i praktykowane w jej relacjach."

Co ważne, norma odnosi się do wszystkich podmiotów, bez względu na ich statut, wielkość czy lokalizację. Obejmuje zatem organizacje biznesowe (korporacje, sektor MSP, mikrofirmy itp.), administrację rządową i samorządową oraz trzeci sektor (organizacje pozarządowe).

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Według normy ISO 26 000, kluczowe obszary CSR to:

• Ład organizacyjny, w tym np. standardy zarządzania organizacją, zarządzanie ryzykiem, kształtowanie etycznej kultury organizacyjnej, kodeksy etycznego postępowania, relacje inwestorskie, dialog z interesariuszami, raportowanie społeczne.
• Prawa człowieka, w tym np. działania antydyskryminacyjne i polityka różnorodności.
• Praktyki z zakresu HR i prawa pracy: zatrudnienie i stosunki pracy, zasady BHP i ochrona socjalna, zasady rozwoju i awansów, dialog z pracownikami, troska o zdrowie pracowników, godzenie życia zawodowego z rodzinnym itp.
• Środowisko, w tym np. ochrona klimatu i środowiska naturalnego, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych, odpowiedzialne zarządzanie odpadami i ściekami.
• Uczciwe praktyki operacyjne, dotyczące standardów etycznego postępowania w kontaktach z innymi organizacjami (np. przeciwdziałanie korupcji, odpowiedzialne angażowanie się w działalność polityczną, uczciwa konkurencja, promowanie społecznej odpowiedzialności w łańcuchu wartości, poszanowanie praw własności itp.)
• Zagadnienia konsumenckie, w tym m.in. uczciwy marketing, transparentne praktyki dotyczące umów, ochrona zdrowia i bezpieczeństwo konsumentów, zrównoważona konsumpcja, ochrona danych i prywatność konsumenta itp.
• Zaangażowanie społeczne i rozwój lokalnej społeczności: współpraca międzysektorowa, edukacja i kultura, dostęp do technologii, zdrowie, inwestycje społeczne itp.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Przez wiele lat CSR był traktowany jako swego rodzaju moda, a zaangażowanie firm w działania społecznej odpowiedzialności były – zgodnie z pierwszymi definicjami – dobrowolne. Stanowiły wizerunkowy wyróżnik firm prowadzących swój biznes „z ludzką twarzą”.

Jednak na przestrzeni lat stosunek ten radykalnie się zmienił. Obecnie CSR to integralna część strategii zarządzania organizacją, co oznacza, że na dobrowolność i działania ad hoc zostaje tu coraz mniej miejsca. Potwierdzają to standardy, zapisy prawno-ustawowe czy indeksy giełdowe wprowadzane na poziomie międzynarodowym i krajowym. Dla przykładu: określenie „działania dobrowolne” zniknęło z definicji CSR Komisji Europejskiej w 2011 r., a 3 lata później, w 2014 r. unijna dyrektywa 2014/95/UE [1] nałożyła na wybrane firmy obowiązek publikowania informacji na temat kwestii środowiskowych, społecznych, pracowniczych, poszanowania praw człowieka i etycznych oraz ich uwzględniania w biznesowej działalności firm. 

Można przypuszczać, że obszar ten będzie regulowany coraz bardziej, zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym. CSR staje się więc powoli koniecznością, jednym z kluczowych elementów budowania reputacji organizacji.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

----------------------------------------------------------------------------

[1] Unijna dyrektywa 2014/95/UE („dyrektywa w sprawie ujawniania informacji niefinansowych”), która weszła w życie 1 stycznia 2017 r., nakłada obowiązek raportowania pozafinansowego na spółki zatrudniające ponad 500 osób (np. spółki notowane na warszawskiej GPW i Newconnect, banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne, firmy ubezpieczeniowe), które spełniają dodatkowo jedno z kryteriów: przychody netto powyżej 40 mln EUR lub suma bilansowa powyżej 20 mln EUR. 

Przykłady narzędzi CSR:

• Programy zaangażowania społecznego, w tym np. wolontariat pracowniczy, działalność filantropijna, zaangażowanie w działania edukacyjne i rozwojowe dla społeczności lokalnych, wsparcie lokalnych organizacji i projekty partnerskie.
• Kampanie społeczne i edukacyjne nastawione na zmianę postawy, zachowania lub sposobu myślenia, nagłaśniające ważne zjawiska społeczne.
• Programy profilaktyki zdrowotnej, np. działania prozdrowotne, edukacja na temat wybranych chorób, akcje badań okresowych, akcje szczepień dla pracowników i społeczności lokalnej.
• Marketing zaangażowany społecznie (Cause Related Marketing, CRM), czyli takie działanie, które pozwala na wykreowanie produktu, usługi lub wizerunku firmy/ marki w połączeniu z korzyścią  dla danej sprawy/ potrzeby społecznej. Łączy CSR z aspektem ekonomicznym, ponieważ bezpośrednio wspiera sprzedaż (np. procent zysku przekazywany na rzecz wybranej organizacji od każdego zakupionego produktu/ zamówionej usługi).
• Programy dla pracowników – inwestycje w rozwój pracowników i podnoszenie ich kwalifikacji (kursy, szkolenia), programy integracyjne, promocja work-life-balance, programy corporate wellness i benefity prozdrowotne, zaangażowanie pracowników w procesy decyzyjne, otwarta komunikacja itp.
• Wdrożenie polityki różnorodności, polityki antydyskryminacyjnej i polityki antymobbingowej, połączone z edukacją (warsztaty, szkolenia) na ten temat wśród kadry menedżerskiej i pracowników.
• Mechanizmy dialogu z kluczowymi interesariuszami, np. sesje, otwarte spotkania i badania opinii, które pozwalają na poznanie potrzeb i oczekiwań otoczenia względem organizacji.
• Transparentne relacje z dostawcami i edukacja rynku na temat odpowiedzialnego zarządzania łańcuchem dostaw (transparentność i zrównoważone zasady obejmujące każde ogniwo łańcucha dostaw).
• Wdrażane w organizacjach kodeksy etyczne i procedury compliance, zapewniające zgodność działań danej organizacji z obowiązującymi normami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
• Polityka środowiskowa, minimalizująca negatywny  wpływ organizacji na środowisko naturalne i definiująca zasady zarządzania środowiskowego, np. normy i certyfikaty jakości, ograniczenie zużycia zasobów naturalnych, prowadzenie zrównoważonej gospodarki odpadami i surowcami wtórnymi, ekobiuro, ekoprodukty w ofercie, warsztaty środowiskowe dla pracowników, działania w duchu zero/ less waste i gospodarki obiegu zamkniętego.
• Projekty wspierające bioróżnorodność, np. budowa uli i hoteli dla owadów, wdrażanie systemu monitoringu ptaków, zakładanie łąk kwietnych, zaangażowanie w ochronę zagrożonych gatunków itp.
• Raportowanie społeczne – publikacja danych pozafinansowych, tj. strategii CSR organizacji i podejmowanych przez nią działań oraz wniosków z analizy oddziaływania społecznego, ekonomicznego i ekologicznego.

Przykłady działań CSR podejmowanych przez polskie firmy można znaleźć w publikowanym co roku przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu „Raporcie Dobrych Praktyk”. Działania są podzielone według obszarów zdefiniowanych w normie ISO 26000. Link do tegorocznej publikacji można znaleźć pod tym linkiem: http://odpowiedzialnybiznes.pl/publikacje/raport-2019/

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Realizacja programów CSR to najlepsza inwestycję w budowanie wartości organizacji, w przynoszącą szereg korzyści w perspektywie długoterminowej, np.:

• wiarygodność i budowanie pożądanego wizerunku organizacji wśród jej kluczowych interesariuszy,
• wzmocnienie rozpoznawalności marki firmy/ regionu
• przewaga konkurencyjna na polskim i międzynarodowym rynku, zwiększenie atrakcyjności np. wśród świadomych inwestorów,
• trwałe relacje i lojalność konsumentów, partnerów biznesowych, społeczności lokalnej itp., 
• wzrost zaangażowania i motywacji do pracy wśród pracowników, budowanie opartej na zaufaniu i transparentności kultury organizacyjnej, która „przyciąga” wartościowych kandydatów do pracy.
• budowanie i utrwalanie kapitału społecznego organizacji/ regionu.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Zrównoważony Rozwój to „rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”. Początkowo podejście to ograniczało się do minimalizowania negatywnego wpływu gospodarki na środowisko naturalne, obecnie obejmuje aż 17 obszarów opisanych w Celach Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), przyjętych przez ONZ w 2015 r. Ich kluczową rolą jest promocja i wsparcie działań zmierzających do bardziej zrównoważonego świata w długoterminowej perspektywie, czyli do
2030 r.

Cele Zrównoważonego Rozwoju:

• Eliminacja ubóstwa
• Eliminacja głodu
• Dobre zdrowia i jakość życia
• Dobra jakość edukacji
• Równość płci
• Czysta woda i warunki sanitarne
• Czysta i dostępna energia
• Wzrost gospodarczy i godna praca
• Innowacyjność, przemysł, infrastruktura
• Mniej nierówności
• Zrównoważone miasta i społeczności
• Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja
• Działania w dziedzinie klimatu
• Życie pod wodą
• Zycie na lądzie
• Pokój, Sprawiedliwość, silne instytucje
• Partnerstwa na rzecz Celów

W prace nad realizacją założeń Celów Zrównoważonego Rozwoju coraz prężniej włączają się firmy, samorządy oraz organizacje pozarządowe, wcielając w życie ideę partnerstwa międzysektorowego. Zadania każdego z sektorów – prywatnego, publicznego i społecznego – są nieco inne, często wiążą się z realizacją innych priorytetów i zadań. Dialog, szukanie wspólnych wartości i partnerska współpraca dają jednak zupełnie nowe możliwości wypełnianiu SDGs.

Jeżeli chodzi o CSR, koncepcja ta jest obecnie ważnym filarem procesu wdrażania założeń Zrównoważonego Rozwoju w sektorze prywatnym. Wynika z odpowiedzialności wobec dzisiejszego świata i przyszłych pokoleń, odpowiada także na konkretne wyzwania rynku i oczekiwania coraz bardziej świadomych interesariuszy, np. klientów i inwestorów. Wiele zaawansowanych w obszarze CSR firm powołuje się w swoich działaniach na Cele Zrównoważonego Rozwoju, pokazując (np. w raportach społecznych) swój wkład w ich realizację.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Odpowiedzialność za zdrowie pracowników to jeden z podstawowych obowiązków pracodawców, określony w art. 207. §2. Kodeksu pracy. Wiele firm włącza ten obszar także w strategię CSR, znacznie wykraczając poza zobowiązania prawne i dbając o zdrowie zatrudnionych na równi z ich rozwojem i kompetencjami. Jak wskazują eksperci Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera [1], projekty takie, realizowane w sposób spójny i systematyczny, mogą przynieść szereg korzyści, w tym oszczędności kapitałowe i dodatni zwrot z poczynionych inwestycji. Wynika to z takich czynników, jak: 

• pozytywne zmiany w stylu życia pracowników,
• poprawa samopoczucia i zdrowia zatrudnionych,
• wzrost energii i produktywności personelu,
• redukcja absencji chorobowej (pracownicy rzadziej przebywają na zwolnieniach lekarskich)
• zmniejszenie fluktuacji,
• poprawa morale i relacji społecznych w firmie, zwiększenie lojalności pracowników w stosunku do firmy,
• poprawa wizerunku firmy.

Powinność za zdrowie wspólnoty spoczywa także na Jednostkach Samorządu Terytorialnego. To bardzo ważne, bo możliwość  rozwoju  społeczeństwa czy regionu zależy  m.in. od stanu zdrowia  obywateli. Rola, obowiązki i zadania JST w obszarze promocji zdrowia uwzględniane są zwykle w strategiach regionalnych, w formie programów polityki zdrowotnej. Podejmowane działania muszą być spójne z regionalną polityką zdrowotną, przygotowaną w oparciu o zmapowane potrzeby zdrowotne mieszkańców danego województwa. Wiele JST z wielką odpowiedzialnością i zaangażowaniem traktuje ich realizację, wdrażając i kontynuując działania, które przynoszą społeczności wymierne efekty, np. akcje szczepień.

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

[1] Za: http://www.imp.lodz.pl/upload/projekty/npz/korzysci_dla_firmy_z_wdroenia_programu_promocji_zdrowia.pdf

Oczywiście, że tak. Inwestycja w akcje szczepień dla pracowników i przedstawicieli społeczności lokalnej to jedno z efektywnych działań prozdrowotnych. Jak zostało wielokrotnie dowiedzione w licznych badaniach epidemiologicznych, szczepienia są najskuteczniejszą formą zapobiegania chorobom zakaźnym, także tym występującym w dorosłym życiu. Jest to więc wyraz największej odpowiedzialności za zdrowie pracowników lub przedstawicieli wspólnoty lokalnej. Ale nie tylko, to także jedno z najbardziej efektywnych kosztowo narzędzi profilaktyki zdrowotnej, które przynosi wymierne oszczędności i dla pracodawców, jak i społeczeństwa, jako całości (np. potwierdzona statystykami niższa absencja w pracy przekładająca się na wyższą efektywność prowadzenia biznesu).

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka

Przykładowe źródła informacji na temat założeń i działań CSR:

• Forum Odpowiedzialnego Biznesu: http://odpowiedzialnybiznes.pl/
• Raport „Odpowiedzialny Biznes w Polsce. Dobre Praktyki: http://odpowiedzialnybiznes.pl/wp-content/uploads/2020/04/FOB_Raport2019.pdf
• Aktualności z obszaru CSR: https://raportcsr.pl/
• Informacje o WIG-ESG (dawniej: RESPECT Index): http://respectindex.pl/
• ISO 26 000 (strona w jęz. angielskim): https://www.iso.org/iso-26000-social-responsibility.html
• Cele Zrównoważonego Rozwoju: https://www.un.org.pl/
• CSR i Zrównoważony Rozwój w Polsce: https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/spoleczna-odpowiedzialnosc-przedsiebiorstw-csr2 https://www.gov.pl/web/rozwoj/zrownowazony-rozwoj
• Wsparcie w realizacji projektów CSR: https://www.parp.gov.pl/csr

Marta Małachowska, niezależna konsultantka ds. zarządzania reputacją, ekspertka projektu Zdrowie Człowiek Profilaktyka