Profilaktyka zakażeń pneumokokowych u dorosłych w samorządowych programach polityki zdrowotnej (PPZ) w Polsce przykładem odpowiedzi na aktualne wyzwania zdrowotne. Dane dotyczące programów szczepień w latach 2016-2020.

Samorządy w obszarze zdrowia publicznego, profilaktyki chorób i edukacji zdrowotnej są naturalnym partnerem zarówno dla Ministerstwa Zdrowia jak i Narodowego Funduszu Zdrowia, będąc komplementarnym interesariuszem opracowującym i realizującym zadania zarówno z własnego budżetu jak i ze środków unijnych. Realizowane przez samorządy programy polityki zdrowotnej dają możliwość zaspokajania lokalnych potrzeb zdrowotnych, a jednocześnie są poligonem innowacyjnych rozwiązań (często w późniejszym okresie wdrażanych na poziomie centralnym) i dobrą szkołą profilaktyki.

Samorządowe inicjatywy ewoluują na przestrzeni lat zarówno pod względem tematyki, stosowanych interwencji, jak i rozwiązań na poziomie ich realizacji. Jednocześnie, stale podnosi się jakość opracowanych programów, co ma odzwierciedlenie w liczbie pozytywnych opinii Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), a na zabezpieczenie ważnych potrzeb zdrowotnych lokalnych społeczności przeznaczane są coraz większe budżety. Przykładem takich działań są programy profilaktyki chorób zakaźnych, które obejmują zarówno edukację poszczególnych grup docelowych jak i interwencję w postaci szczepień. Jednym z widocznych trendów w ostatnich latach jest wzrost świadomości znaczenia profilaktyki chorób zakaźnych u dorosłych. Dotyczy to m. in. grypy, meningokoków, czy też pneumokoków, powodujących m.in. pneumokokowe zapalenie płuc. Zakażenia wywołane przez bakterię Streptococcus pneumoniae, zwaną pneumomokokiem są istotnym problemem zdrowotnym w każdym wieku, jednak szczególnie dotyczą one osób najmłodszych oraz seniorów. Wcześniej szczepienia pneumokokowe kojarzone były jedynie z dziećmi, w przypadku których pneumokoki wpisane są już do kalendarza szczepień obowiązkowych (PSO), jednak należy zauważyć, że już od 2016 roku samorządy realizują programy adresowane do dorosłych z różnych grup ryzyka. Teraz, w dobie pandemii COVID-19 szczepienia przeciw pneumokokom są również zalecane przez ekspertów w grupach ryzyka dorosłych, w tym osób po 60 roku życia i przewlekle chorych¹.

Idąc za rekomendacjami ekspertów, szczepienia przeciw pneumokokom wśród dorosłych zdecydowały się realizować m in. takie miasta i gminy, jak: Brzeg Dolny, Elbląg, Grębocice, Nowe Skalmierzyce, Płock, Poznań, Tarnowo Podgórne, Żary, Żory oraz urzędy marszałkowskie województw: lubelskiego, pomorskiego, świętokrzyskiego oraz kujawsko-pomorskiego. W województwach pomorskim oraz kujawsko-pomorskim, dla zwiększenia budżetu programu, do pieniędzy marszałkowskich dokładają się samorządy powiatowe i gminne.

W sumie od 2016 do końca 2020 roku AOTMiT pozytywnie zaopiniował 18 takich samorządowych programów, 12 z nich to programy już zrealizowane lub w trakcie realizacji, a 6 kolejnych czeka na wdrożenie (na przeszkodzie stanęły przede wszystkim ograniczenia budżetowe). Niektóre samorządy mobilizują się poza programem polityki zdrowotnej i działając interwencyjnie, wykorzystały pakiet ustaw antykryzysowych w dobie pandemii i sięgając w 2020 roku do sfinansowania szczepień seniorów lub personelu w domach pomocy społecznej (mówiliśmy o tym podczas debat organizowanych z Rynkiem Zdrowia, które można obejrzeć pod linkiem: https://www.rynekzdrowia.pl/partnerzy/zcp/2020/1/ ). 

Według danych zebranych od realizatorów poszczególnych inicjatyw oraz rocznych podsumowań samorządowych programów, liczba dorosłych realnie zaszczepionych w 12 uruchomionych już programach to blisko 22 tys. osób. Gdyby spojrzeć na grupy docelowe i populacje opisane w opiniowanych przez AOTMiT programach, to łączna liczba osób deklarowanych do szczepień przeciw pneumokokom w populacji dorosłych w realizowanych już programach to ponad 40 tys. dorosłych, a przy uwzględnieniu programów czekających na wdrożenie – ponad 150 tys. osób².

Jak pokazują doświadczenia samorządów, które już zaangażowały się w omawiane programy, profilaktyka chorób pneumokokowych przynosi wymierne korzyści zdrowotne, społeczne, ekonomiczne, wizerunkowe. Działania takie cieszą się ogromnym poparciem lokalnych społeczności i zainteresowaniem grup docelowych, co jest jeszcze bardziej widoczne w dobie pandemii COVID-19.

Aby ułatwić Państwu dostęp do szczegółowych i aktualnych informacji z zakresu szczepionkowych programów polityki zdrowotnej realizowanych przez samorządy w całej Polsce przygotowaliśmy nowe narzędzie: Mapę wybranych „szczepionkowych” PPZ. Daje ona możliwość wyszukania zrealizowanych już, realizowanych oraz planowanych samorządowych PPZ, w okresie od 2012 do 2024 roku z podziałem na takie interwencje jak: szczepienia przeciw pneumokokom, meningokokom i kleszczowemu zapaleniu mózgu, i w odniesieniu do takich grup jak: dzieci, osoby dorosłe oraz osoby z grup wysokiego ryzyka. Zachęcam Państwa do zapoznania się z tym narzędziem.

Mapy dostępne są pod linkiem: https://www.zdrowieczlowiekprofilaktyka.pl/jst/mapy-programow

Autor: Lek. med. Tomasz Jan Prycel, ekspert w obszarze współpracy i tworzenia projektów zdrowotnych z jednostkami samorządu terytorialnego oraz programów polityki zdrowotnej, współtwórca Platformy Zdrowie Człowiek Profilaktyka; Dyrektor Zarządzający Stowarzyszenia CEESTAHC. 

1. Komunikat w sprawie wykonywania szczepień ochronnych w czasie pandemii COVID-19 - Ministerstwo Zdrowia - Portal Gov.pl (www.gov.pl) (dostęp: 03.2021)
2. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Opinie do programów polityki zdrowotnej: https://bipold.aotm.gov.pl/index.php/repozytorium-ppz-2  (dostęp: 03.2021).